Riskler şirket borçlanmalarındaki artışla ilgili sürekli uyarılar gelse tehdidin ne denli ciddi olduğu hakkında bir nitelik yok. Savaş davulları sürekli çalıyor.
“Mali açıdan güçsüz şirketlerin borçları hızla artıyor ve düzenleyiciler bunun farkında olmayabilir.” – Sally Bakewell ve Thomas Beardsworth
Söz konusu olan, 1 trilyon dolardan fazla büyüklüğe sahip kaldıraçlı kredi (Yüksek borcu olan ve/veya düşük kredi geçmişi bulunan bireylere veya şirketlere kullandırılan krediye verilen ad. Bu nedenlerle kaldıraçlı kredilerin faizleri yüksek oluyor.) Bu, mali durumu sağlam olmaya şirketlere verilen yüksek faizli kredinin Wall Street jargonu. FED ve Avrupa Merkez Bankası yetkilileri şirket borçlarındaki artışa ve borç verme standartlarındaki düşüşe dikkat çekti. Bu borçlar sıklıkla teminatlandırılmış kredi yükümlülükleri (Teminatlı kredi yükümlülükleri, çoklu orta ölçekli ve büyük işletme kredilerinden gelen ödemelerin bir arada toplandığı ve çeşitli dilimlerdeki farklı mal sahiplerine devredildiği bir menkul kıymetlendirilme şeklidir. Bir çeşit teminatlandırılmış borç yükümlülüğüdür.) paket olarak adlandırılan menkul kıymetler içinde yer alır.
Yetkililerin çoğu borcun büyük kısmı bankalara ait olmadığı için 2007-2008 krizinin benzerinin tekrarının mümkün olmadığını söylerken dikkatli davranıyorlar. Ancak bu başka bir soruna neden oluyor: Bankalara odaklanan düzenleyicilerin, riskin yerini kesin olarak belirlemek ve ekonomik hız kestiği zaman mali sisteme nasıl yayılacağını öngörmek söz konusu olunca bir bilgileri yok. Aşırı borçlu şirketlerin ciddi bir stresle karşılaşabilecekleri, bazı hallerde iflas edebilecekleri, işçi çıkarabilecekleri ve bir sonraki durgunluğu derinleştirebileceklerine dair büyük endişe duyuluyor.
Potomac River Capital baş yatırım yetkilisi Mark Spindel, “Kendime en ileri görüşe, veriye ve araçlara sahip politika yapıcılarının bile konut krizinin gücü ve derinliğini tahmin edemediğini hatırlatıyorum” diyor ve ekliyor: “Kaldıraçı krediler ve şirket borçları konut kredileri değil, ama belki de bizim düşündüğümüzden daha fazla yayılmış olabilirler.”
Kaldıraçlı kredi piyasasının işleyişi, konut krizinden ders alanların aşina olduğu bir konu. Yatırımcılar düşük faiz ortamında daha fazla getiri elde etmek için daha yüksek risk alır. Bu durum ortaya büyük miktarda borçlanabilecek para çıkmasına ve sonucunda da daha az güvenilir şirketlerin kolay borçlanabilmesine olanak sağlar. Borç verenler genelde riskli alacaklarını bilançolarında tutmak yerine varlık yönetimi şirketlerine satar. Onlar da bunları menkul kıymetler (CLO) halinde paketleyerek sigorta ve hedge fon gibi yatırımcılara satarlar.
CLO’ların en riskli bölümlerinin yıllık getirisi yüzde 9’a yaklaşabilir. Kaldıraçlı borç verme, ekonomik kriz sonrası bankalar gibi denetlenmeyen ve düzenlenmeyen finans kuruluşlarının önünü açan bankacılık düzenlemeleri nedeniyle arttı. Kaldıraçlı borç piyasası 2012’den bu yana ikiye katlandı.
Risk alma daha kötüye gidebilir: Kaldıraçlı kredi talebinin düştüğü bu yıl, finansman arayanlar daha gevşek koşullarla ihtiyaçlarını giderebilir. Moody’s Investors Services’e göre, borç anlaşmalarına kreditörleri temerrüde karşı korumak için getirilen düzenlemeler bugüne kadarkilerin en zayıfları. Borç verenler de para arayan şirketlerin geleceği ilişkin daha agresif tasarruf ve karış projeksiyonlarını kabul etmeye başladı. Gelir doğrulama zorunluluğu olmayan mortgage kredilerini hatırladınız mı?
FED Başkanı Jerome Powell ve Bank Of England Guvernörü Mark Carney, geçtiğimiz aylarda kaldıraçlı borçlanmadaki artışla krize götürülen mortgage kredilerinin bazı yönlerini karşılaştırdı. İkisi de alıcıların kimler olduğu ya da zararı ne ölçüde kaldırabilecekleri gibi birçok konuda düzenleyicilerin bilgisi olmadığını kabul etmekle birlikte, ortada mali sistemi alaşağı edecek bir risk bulunmadığını söylediler. ABD Kongresi’nde 4 Haziran’da kaldıraçlı krediler konusunda düzenlenen özel oturumda konuşan University Of Colorado Hukuk Fakültesi’nin finansal düzenlemeler konusunda uzmanlaşmış öğretim üyesi Erik Gerding, “Düzenleyici otoritelerin gereksinim duydukları yüksek kaliteli bilgiye sahip olduklarından veya bunu aralarında paylaştıklarından emin değilim” dedi ve ekledi: “Buzdağı devriyesine tam anlamıyla fon sağlamak için filikalara koşacağımız zamanı bekleyemeyiz.”
Wells Fargo’nun araştırmasına göre, kaldıraçlı borçların yüzde 80’i banka dışı finans kurumları tarafından kullandırılmış. Kamu yönetimini iyileştirmek için çalışmalar yapan Volcker Alliance’dan finansal düzenlemeler direktörü Gaurav Vasisht’e göre, bankalar birçoklarının varsaydığından daha büyük rol oynayabilir. Bankalar sürecin her aşamasında yer alıyor: Borçlara garantör oluyorlar, CLO’lara sattıkları menkul kıymetlere yatırım yapıyorlar, daha sonra da riskleri piyasada hedge ediyorlar. Oturumda konuşan Vasisht, “Bu konudaki genel inanış bankaların fazla riskinin bulunmadığı veya tehlikeye açık olmadıkları yönündedir” dedi ve ekledi: “Oysa bankalar tehlikeye açıktır.”
Finans sektörü halinden memnun görünmeye pek yanaşmıyor. En çok yüksek riskli şirket kredisi veren kurum olan Bank Of America’nın CEO’su Brian Moynihan, ekonominin hız kesmesi durumunda yüksek borçlu şirketlerin bazılarının “yıkıma” uğrayacaklarını ve borçlarını ödeyemeyeceklerini tahmin ediyor. Dünyanın en büyük bono yatırımcısı Pacific Investment Management, Mayıs ayında kredi piyasasının “Belki de bugüne kadarki en riskli” durumda olduğunu belirtti. UBS Group AG analistleri işler tersine döndüğünde çöp bonolara ve kaldıraçlı kredilere yatırım yapanların yarım trilyon dolar zarar yazabileceklerini tahmin ediyor.
Birçok yatırımcı ve işin içinde olanlar yine de fırsat görüyor. Avenue Capital Group’un kurucusu Marc Lasry, Mart ayında yavaşlamanın ucuz fırsatlar yaratacağı için çok iyi olduğunu söyledi. BlueBay Asset Management’a göre bugünkü ekonomik koşullar bir “Goldilocks anı.” Loan Syndications & Trading Association’ın baş hukuk müşaviri Elliot Ganz, bir yavaşlamanın sistematik risk yaratacağını düşünmek için az neden olduğunu belirterek, “Yatırımcılar zarar edecek mi? Kesinlikle edecekler, zaten bunun için para alıyorlar. Bununla birlikte, bankalar 2007’deki kadar tehlikeye açık değiller” diyor.
Düzenlemeleri analiz eden Federal Financial Analytics yönetici ortağı Karen Patrou, bankaların güvenilir olmasının finans sisteminin de güvenilir olduğu anlamına gelmeyeceğini söyledi. Borç yatırımcıları krize dirençli olmayabilir ve onların sorunları dalgaları yaratabilir. Petrou, “Bankacılık sektörünün düzenleyicileri sistematik risk için yalnızca bankacılık sektörüne bakarken biraz miyopluk davranıyorlar” diyor.
DÜNYA ARTIK DAHA BORÇLU
- Küresel borç, ülkelerin toplam Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’sının yüzde 320’sine ulaştı.
Bu yılın ilk çeyreğinde küresel borç tutarı 3 trilyon dolar artarak 246 trilyon dolara yükseldi. Uluslararası Finans Enstitüsü’nün yayınladığı rapora göre, toplam GSYİH oranları dikkate alındığında, hane halkı ait borçlar yüzde 60, finansal olmayan şirketlere ait borçlar yüzde 91, kamuya ait borçlar yüzde 87 ve banka gibi finansal şirketlere ait borçlar da yüzde 81 düzeyinde gerçekleşti. Raporda ayrıca merkez bankalarının parasal genişleme politikalarından dolayı borçlanma maliyetlerinin düşük olmasının ülkeleri yeni borç almaya teşvik ettiği belirtilerek, bunun da küresel borcun söz konusu düzeye yükselmesine sebep olduğu kaydedildi. Parasal genişlemenin gelişmekte olan ülkelerde oluşturduğu borç konusunda da uyarıda bulunan IIF raporunda Çin, Hindistan, Brezilya ve Türkiye gibi gelişmekte olan 30 büyük ekonominin hane halkı ve şirketlerin borcunu içeren toplam borcunun 2019 yılını birinci çeyreğinde 69,1 trilyon dolara ulaşarak rekor kırdığının altı çizildi.
Rapora göre, gelişmekte olan en büyük 30 ekonominin toplam borcu Mart ayı sonunda bunların GSYİH’lerinin yüzde 216,4’üne denk geliyor. Bu oran geçen yılın aynı aynında yüzde 212,4 olarak kayıtlara geçmişti. Söz konusu ülkelerde şirketlere ait toplam borçların bu ülkelerin toplam GSYİH’lerine oranı, yüzde 92,6 düzeyinde bulunuyor. Çin’deki şirketlerin yaklaşık 21 trilyon dolarla söz konusu borçta en fazla payı alması dikkat çekiyor. Raporda iş dünyasının giderek artan kısa vadeli borçlanma sorunu ile karşılaştığı belirtildi. Almanya, İngiltere ve ABD gibi gelişmiş ülkelerin borçları da bu yılın birinci çeyreğinde 1,6 trilyon dolar artarak 177 trilyon dolara yükselirken, bunun 69 trilyon doları ABD hükümetinin borçlarından kaynaklandı.
